|
эди ёки ўлган аёл эркакка тенг аёл эди, шунга кўра, бу қотиллик учун ўлдирган аёл эмас, унинг ўрнига бир эркак ўлдирилиши керак, дейилмайди.
Бу оят мана шундай воқеалар баёни учун нозил қилинган. Ривоятларга кўра, жоҳилият даврида икки араб қабилалари орасида қонли тўқнашувлар бўлиб турган. Улардан бири иккинчисидан кучлироқ бўлган. Шунинг учун улар, агар биздан бирор қулни ўлдирсалар, улардан бир ҳурни ўлдирамиз, агар биздан бир аёлни ўлдирсалар, улардан бир эркакни ўлдирамиз, деб қасам ичишган. Ислом келгач, Пайғамбар с.а.в.нинг олдиларига ҳакамлик қилишларини сўраб келишган ва мана шу оят нозил бўлган.
Оятнинг мантуқи, ташқи маъноси, мавзуси мана шу. Бу ерда эътибор сабабнинг хослигига эмас, лафзнинг умумийлигига қаратилади. Бу ерда ўлдирилган ким бўлишидан қатъий назар, қотилнинг ўлдирилиши айтилиб, ҳур учун ҳур, қул учун қул, аёл учун аёл, дейиляпти. Шу ерда бир савол туғилади: Агар ҳур қулни ёки эркак аёлни ўлдирган бўлса-чи? Шунда ҳам қотил ўлдириладими?
Бунга жавоб шуки, ҳа, бундай ҳолатда ҳам қуйидаги далолатларга кўра, қотил ўлдирилади.
а) Ўлдирилганлар учун қасос олиш умумий маънода келяпти.
كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فِي الْقَتْلَى
(Сизларга ўлдирилган кишилар учун қасос олиш фарз қилинди). Яъни, сизларга фарз қилинди. Қасос сўзининг қўлланиши (كُتِبَ) сўзининг қатъий талаб маъносини ифодалаётганига қаринадир. Бинобарин, ўлдирилганлар учун қасос олиш фарздир. Ўлдирилганлар сўзи умумий маънода бўлиб, у ким бўлишидан қатъий назар, қотилдан қасос олинади, яъни қотил ҳам ўлдирилади. Биров бировга нисбатан қандайдир бир ишни қилса, унинг ўзига нисбатан ҳам ўшандай ишни қилиш қасосдир. Бу сўз уни хослайдиган бир қарина бўлгандагина хосланади. Масалан, Пайғамбар с.а.в. айтадилар:
«لاَ يُقْتَلُ وَالِدُهُ بِوَلَدِهِ»
«Ота боласи учун ўлдирилмайди».34 Агар ота ўз боласини ўлдирса, бунинг учун у ўлдирилмайди. Яна Пайғамбар с.а.в. айтадилар:
89-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208